Όπως σε κάθε κρίσιμη περίοδο της Ιστορίας -και λέμε κρίσιμη με την έννοια του μεταβλητού-, έτσι και σήμερα, μεγάλες ανθρώπινες μάζες μετακινούνται από το ένα μέρος στο άλλο αναζητώντας, μια απροσδιόριστη ευημερία, που δεν περιορίζεται πάντα στο οικονομικό επίπεδο.

Όντως, υπάρχουν ομάδες που δραπετεύουν απ' τη μιζέρια, την έλλειψη εργασίας και μέσων διαβίωσης και διατρέχουν χιλιάδες χιλιόμετρα προσπαθώντας να βρουν κάποιο ονειρεμένο παράδεισο. Το τέρμα συνήθως βρίσκεται στις πιο πλούσιες και αναπτυγμένες χώρες. Κι η ελπίδα είναι να πετύχουν να ζήσουν ένα επίπεδο ζωής, όμοιο μ' αυτό της «φανταστικής» χώρας. Αν σ' αυτό προσθέσουμε το δυσανάλογο ποσοστό προπαγάνδας που δείχνει τα πάντα μ' έναν εξιδανικευμένο τρόπο, δεν είναι να παραξενεύεται κανείς για τις φυγές από το γκρίζο και μαύρο, προς το χρυσό και λαμπερό. Δυστυχώς η πραγματικότητα δε συμπίπτει με το αναμενόμενο και έτσι αρχίζουν καινούργιοι έξοδοι.

Εκτός απ' αυτούς που αναζητούν ένα καλύτερο τρόπο ζωής, είναι κι οι άλλοι. Οι όχι λιγότερο απελπισμένοι, που νιώθουν να αποκυρήσσονται από τη φυλή τους, τη θρησκεία τους, τις ιδέες τους και διατρέχουν διάφορες χώρες σαν παρίες, προσπαθώντας να βρουν ένα μέρος όπου να νιώσουν σεβαστοί, αν όχι αγαπημένοι. Αλλά παντού συμβαίνουν τα ίδια πράγματα. Γιατί η ανεκτικότητα είναι ένα προϊόν καλά διαφημισμένο, αλλά δύσκολο να βρεθεί στην πραγματικότητα.
Οπότε η φυγή συνεχίζεται. Ο κόσμος είναι τόσο πλατύς... δε θα υπάρχει μια γωνιά όπου να ξεκουραστεί από τόσο μεγάλο ταξίδι χωρίς προορισμό;

Αλλά δε θα σταματήσουμε στην ανάλυση αυτών των μαζικών φυγών που χαρακτηρίζουν το τέλος του 20ου αιώνα. Αντ' αυτού θα κάνουμε μια λιτή σκιαγράφηση άλλων μορφών φυγής που πλήττουν το άτομο συγκεκριμένα και που, αργά ή γρήγορα, επηρεάζουν τον κόσμο. Δεν πρόκειται πλέον για τη φυγή κάποιου από τη φτώχεια ή από τη μη ανεκτικότητα, αλλά από τον εαυτό του, από την εσωτερική αβεβαιότητα που δεν εκφράζεται σε νομάδες, αλλά σε κοινωνίες άδειες από ανθρώπινα όντα.

Η Φυγή από την Κοινωνία

Καθώς αναπτύσσονται καινούργια μέσα για να επιδοτήσουν τις κοινωνίες με μεγαλύτερη ευημερία, ή συστήματα για να συντονίζουν τους ανθρώπους στις διάφορες όψεις της ζωής, παρατηρείται ένα περίεργο αποτέλεσμα αντίθετης κατεύθυνσης. Στο τέλος, οι άνθρωποι αισθάνονται φορτωμένοι με τόσες προσφορές -όχι όλες αυθεντικές- και καταλήγουν να δυσπιστούν γι αυτό που θα έπρεπε να εκμεταλλευτούν, προσπαθώντας να ξεφύγουν απ' αυτές που θεωρούν περισσότερο υποχρεώσεις παρά παροχές.

Η κοινωνία δεσμεύει, οι κοινωνικές συνδέσεις δεσμεύουν, κι εκτός από κείνους που ζουν ακριβώς απ' αυτούς τους φαινομενικούς δεσμούς που δίνουν αυτές οι σχέσεις, οι άλλοι δραπετεύουν και κλείνονται στη μοναξιά τους. Δραπετεύουν στα σπίτια τους, στα μικρά καταφύγια φίλων και συντρόφων, στις μικρές ομάδες, ή στη χειρότερη περίπτωση στην απόλυτη μοναξιά, προκειμένου να μην υποταχθούν στην πίεση των μεγάλων ομαδοποιήσεων. Μερικές φορές, κάποιοι χρησιμοποιούν το θόρυβο και τη στιγμιαία τρέλλα των πολυπληθών θεαμάτων, για να ξαναδραπετεύσουν, με ακόμη περισσότερη δύναμη, στη ζωτική τους απομόνωση.

Ο κόσμος δραπετεύει ακόμα και από τον απλό διάλογο, επειδή δεν υπάρχει επιθυμία επαφής με ανθρώπους που δεν γνωρίζει κι ούτε υπάρχει θέληση γι αυτό. Η ανθρώπινη δυσπιστία επιδεινώνει αυτή τη φυγή από την κοινωνία.

Η Φυγή από τις Ανθρώπινες Σχέσεις

Αν και φαινομενικά βρισκόμαστε σε μια εποχή ρήξης των ταμπού, όπου γίνεται πιο έυκολο απ' όσο ποτέ να συσχετιστούν οι μεν με τους δε, αυτή η σχέση γίνεται όλο και περισσότερο επιπόλαια και περαστική. Τα δεσμά φιλίας, ή αγάπης, δημιουργούνται ανά πάσα στιγμή, αλλά και εξαφανίζονται ανά πάσα στιγμή.

Στην πραγματικότητα, η φυγή προέρχεται από τον φόβο της δέσμευσης που προϋποθέτουν κάποιες πραγματικά ανθρώπινες σχέσεις. Μία αληθινή φιλία απαιτεί πιστότητα, σεβασμό, υπομονή, στοργή... και τόσα άλλα πράγματα, όχι πρόσκαιρα, αλλά "για μια ολόκληρη ζωή", αν όντως αυτή η έκφραση εσωκλείει ακόμη κάποιο νόημα. Μια αληθινή αγάπη μπορεί να βγει από μια σπίθα, αλλά η συνειδητή δέσμευση είναι αυτή που βοηθάει να συνεχίσει κανείς να οικοδομεί αυτό το συναίσθημα καθώς ο χρόνος τρέχει. Στην αγάπη με δέσμευση δεν μπορεί να υπάρχει πλήξη, ούτε μνησικακίες, ούτε συνεχόμενη οξυθυμία, ούτε αγωνία ερωτικής αλλαγής, που να αντικαθιστά τον έρωτα που θεωρείται φθαρμένος ή που, απλώς, θα δώσει στη ζωή τη "γοητεία" του καινούργιου.

Ο άνθρωπος δεν πιστεύει στον εαυτό του ούτε και στους άλλους. Του λείπει η αυτοεκτίμηση -ή του περισσεύει εγωισμός- και δεν πιστεύει ότι μπορεί να έχουν οι άλλοι αυτό που λείπει σ' αυτόν. Γι' αυτό δραπετεύει από τις ανθρώπινες σχέσεις και πέφτει στο επιφανειακό και ζωϊκό άγγιγμα που τελικά δεν τον ικανοποιεί. Τη Φυγή μέσω των ναρκωτικών.

Στα ναρκωτικά, στην εθελοντική απομόνωση, ακόμα και στην αυτοκτονία, ο άνθρωπος ψάχνει ποικίλες φόρμουλες φυγής. Από τι δραπετεύει; Ίσως ούτε κι ο ίδιος γνωρίζει... Ίσως να δραπετεύει από τη μοναξιά του. Από το κενό που υπάρχει μέσα του. Από την έλλειψη δρόμων και ενέργειας για να χτίσει τον εαυτό του.

Είναι πολύ δύσκολο να είναι κανείς μόνος, ιδίως όταν δεν έχει εσωτερική ζωή, όταν δεν υπάρχουν σταθερές ιδέες και συναισθήματα για να στηριχτεί. Όταν μας έχουν πείσει ότι δεν υπάρχει τίποτα για να πιστέψει κανείς, όταν μας μαθαίνουν καθημερινά να μη δενόμαστε με κανένα συναίσθημα, ότι είναι πιο παραγωγικό να αφήσουμε τους άλλους να δρουν, ενώ εμείς κοιτάζουμε απλά πώς κυλά η Ιστορία.

Τότε καταφεύγει κανείς στα ναρκωτικά για να ξεχάσει ότι δεν έχει αναμνήσεις, για να δημιουργήσει ένα κόσμο ιδανικό αλλά τεχνητό, για να μην αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα, ούτε να ψάξει για λύσεις που βοηθούν να περπατήσει στη ζωή με τα μάτια ανοιχτά. Ο πόνος δεν είναι πάντα τόσο φοβερός όσο φαίνεται. Πολλές φορές είναι πιο διδακτικός από την αδιαφορία για ό,τι συμβαίνει. Το να υποφέρουμε εξαγνίζει αν καταφέρουμε να εξάγουμε υγιείς εμπειρίες από τον πόνο. Πάντως, μέχρι πότε και μέχρι πού μπορεί να δραπετεύσει κανείς μέσω των ναρκωτικών; Είναι ένας θάνατος πιο μακροχρόνιος απ' αυτόν που κλίνει προς την άμεση αυτοκτονία, προς την εγκατάλειψη κάθε προσπάθειας.

Και τώρα η τεχνολογία έχει προωθήσει σε πολλά εκατομμύρια ανθρώπους, μια άλλη μορφή φυγής: θέτωντας σχέσεις σε όλες τις ηπείρους, αλλά με μία οθόνη στη μέση. Είναι αυτοί που ζουν βλέποντας τη ζωή, μέσα απ' τα αγαπημένα ή μισητά τους πρόσωπα στην τηλεόραση. Και είναι αυτοί που ζουν μιλώντας, ακούγοντας, μαθαίνοντας τη ζωή και τα θαύματα των όσων συμβαίνουν σ' όλες τις γωνιές της γης μέσω ενός υπολογιστή. Κι αντί αυτό να είναι πραγματικά ένα επικοινωνιακό μέσο, έχει γίνει ένα νέο μοντέλο φυγής από τον εαυτό μας.

Η Φυγή από τη Γνώση

Είναι αξιοπερίεργο το ότι υπάρχουν κάποιοι, που, προσπαθώντας να μάθουν πολλά για να πετύχουν περισσότερα, κλείνονται σ' ένα οχυρό βιβλίων, μελετών, πληροφοριακών εκδόσεων, ειδικοτήτων χωρίς τέλος, για να φτάσουν στον ποθούμενο στόχο της ευρυμάθειας. Και οπωσδήποτε, ποικίλων εξετάσεων για να πετύχουν καλύτερες θέσεις εργασίας.

Δε θέλουμε να πούμε μ' αυτό ότι η γνώση είναι αρνητική. Αντίθετα. Αρνητική γίνεται μόνο όταν μετατρέπεται σε φυγή, για να γεμίσει εσωτερικά κενά που θα συνεχίσουν να είναι κενά. Επειδή όσο και να διαβάζει κανείς, στο τέλος, όταν μένει μόνος με τον εαυτό του, θα αναρωτηθεί μοιραία: σε τι μου χρησιμεύουν όλα όσα έμαθα, εκτός από το να μου δώσουν αξία μπρος στα μάτια των άλλων; Έχω βελτιωθεί εγώ ο ίδιος σε τίποτα, μεγάλωσα μέσα μου, έχω περισσότερα μέσα για να λύσω τις δυσκολίες που συναντώ στη ζωή;

Πάντα έχουμε υποστηρίξει, απ' τις σελίδες αυτού του Περιοδικού κι από άλλα γραπτά και συζητήσεις, ότι οι σοφοί όλων των καιρών είχαν δίκαιο όταν πρόσφεραν αυτό το θαυμάσιο εργαλείο στον άνθρωπο: τη γνώση της ζωής, να ξέρει δηλαδή, να εφαρμόζει αυτά που μαθαίνει! Όχι μόνο σ' ένα εργαστήριο ή σ' ένα γραφείο, αλλά να ξέρει να ανακαλύπτει τις χιλιάδες απαντήσεις που είναι επιτήδεια κωδικοποιημένες στη Φύση. Η θέση αυτής της γνώσης έχει σφετεριστεί από τη μεθοδική και συστηματική γνώση, από τη νοητική άσκηση, από το νου έτοιμο να δραπετεύσει για μια ακόμη φορά.

Το αντίβαρο επίσης φαίνεται: είναι η φυγή της άγνοιας, η περιφρόνηση για κάθε μορφή κουλτούρας, μάθησης, για κάθε μετάδοση εμπειριών. Είναι η ψεύτικη ελευθερία τού να ζει κανείς μ' ό,τι καλώς καταλαβαίνει, αν καταλαβαίνει τίποτε, αφήνοντας τα χαλινάρια ελεύθερα στα πιο ποικίλα πάθη, σαν μοναδικό μέσο έκφρασης.

Η Φυγή από το Θεό

Ίσως εκτός μόδας, αλλά παρών σ' όλους τους πολιτισμούς, ο Θεός, το ιερό, το πνευματικό και αιώνιο, λαμβάνει μια θέση στην ανθρώπινη συνείδηση. Γιατί εκτός μόδας; Ακριβώς εξαιτίας της συνθήκης φυγής: είναι πιο εύκολο να αρνηθεί κανείς αυτές τις έννοιες, που τον υποχρεώνουν να έρθει αντιμέτωπος με τον εαυτό του, παρά να διατυπώσει θεμελιώδεις ερωτήσεις και να ψάξει τις συνεπαγόμενες απαντήσεις.

Η άρνηση του θείου είναι το να δραπετεύσει κανείς απ' αυτό. Δεν αρκεί να πει κάποιος ότι ο Θεός δεν υπάρχει για να πάψει να υπάρχει. Είτε μας αρέσει είτε όχι, στην άρνηση βρίσκεται η αποδοχή ενός "κάτι" μεγάλου, απροσδιόριστου, ιερού όσον αφορά τις πιο βαθιές ρίζες του ΕΙΝΑΙ μας, αλλά που από την ίδια του τη φύση, απαιτεί. Απαιτεί να γνωριστούμε, να φτάσουμε ο ένας τον άλλον, να έρθουμε σ' επαφή μ' αυτό το άγνωστο Εγώ, που όμως, είναι ο εαυτός μας.
Όπως σε κάθε φυγή, πρέπει ν' αφήσουμε κάτι πίσω, για να φτάσουμε σ' ένα σημείο προορισμού. Πού θέλει κανείς να φτάσει όταν δραπετεύει από το Θείο; Δεν πιστεύω στο αντίθετό του, το δαιμονικό. Κάποιος που έχει «σώας τας φρένας» δεν αναζητάει το διάβολο, εκτός κι αν είναι για να "πουλήσει την ψυχή του" και να αποκτήσει κάποιο όφελος με εύκολο τρόπο. Από το θείο δραπετεύει κανείς για να μην γίνει καλύτερος, όχι για να γίνει χειρότερος. Αλλά κυρίως, επειδή δεν ξέρουμε -ή δε μας έχουν μάθει- να είμαστε καλύτεροι, γι αυτό θεωρούμε ότι κι ο Θεός αποτελεί μέρος μιας απάτης από την οποία θέλουμε να δραπετεύσουμε.

Η Φυγή από τον Εαυτό του

Μέσα στον καθένα ζει ένα ον που δεν εκδηλώνεται πάντα. Μερικές φορές δεν το κάνει, επειδή δεν το γνωρίζουμε, άλλες επειδή δεν του προσφέρουμε μέσα για να το κάνει, γιατί δε θέλουμε να το κάνει. Υπάρχουν αυτοί που προτιμούν τη φυγή, πριν ακόμα κοιταχτούν, πρόσωπο με πρόσωπο με τον εαυτό τους.

Αυτή είναι η μεγάλη δειλία από την οποία απορρέουν όλες οι άλλες. Το να μην αναγνωρίζει κανείς τον εαυτό του, να μην τον αποδέχεται, να μη δέχεται την συναλλαγή μαζί του, να μην έχει βούληση υπέρβασης ξέροντας ότι αυτό το κομμάτι του είναι υπαρκτό, να μη θέλει να προσπαθήσει να δώσει χώρο στο φυλακισμένο εαυτό του, σπάζοντας τα κάγκελα της φυλακής του, όλα αυτά πού οδηγούν; Πού οδηγεί αυτή η φυγή; Στο να πει κανείς "είμαι το πρόσωπό μου, το σώμα μου, η φωνή μου, οι αισθήσεις μου"; Και τι θα απογίνει αυτή η σχετική ταυτότητα, όταν τα χρόνια θα φθείρουν την υλική ενδυμασία μας; Δεν είναι κοινοί τόποι, όχι... Εξαρτάται από το πού θα τοποθετηθεί το "εγώ είμαι", για να είμαστε αληθινοί ή για να δραπετεύσουμε απ' αυτό που είμαστε.

Δυστυχώς, οι σκοτεινοί λόγοι που αναγκάζουν σε μετανάστευση τους «άθλιους» κι αυτούς που δεν γνώρισαν κατανόηση, είναι οι ίδιοι που υποχρεώνουν τον άνθρωπο σε μια περιπλάνηση χωρίς νόημα, αρκεί να μη βρεθεί μ' αυτόν που μοιραία θα πρέπει να αντιμετωπίσει.

Το θάρρος να βρει τον εαυτό του και να τον αναγνωρίσει είναι ίσως η πηγή απ' την οποία ξεκινούν πολλές άλλες λύσεις. Αν όλοι οι άνθρωποι του κόσμου έπαυαν να δραπετεύουν από το ίδιο το ΕΓΩ τους, αν έδιναν χώρο και ζωή στο εσωτερικό τους είναι, ίσως να άρχιζε να υποχωρεί αυτή η φυσική και ηθική μιζέρια, ίσως να υπήρχαν λιγότεροι πεινασμένοι και λιγότεροι κυνηγημένοι, ίσως να υπήρχε περισσότερη ευτυχία, περισσότερη ηρεμία, περισσότερη ευκολία για να ζήσει κανείς, περισσότερη κατανόηση, περισσότερη πραγματική αδελφοσύνη.

Εν τω μεταξύ, είμαστε στην εποχή της "μεγάλης φυγής"... Αλλά μπορεί να συμβεί το εξής: Τρέχοντας πίσω από κάτι αδύνατο και δραπετεύοντας από ένα άλλο αδύνατο, να συμπέσουν τα βήματα κάποιων. Και τότε θα ανακαλύψουν, ότι δεν υποφέρουν μια συμφορά ειδική και μοναδική. Έτσι μπορεί πολλοί δραπέτες να καταλάβουν, ότι δεν τους κυνηγάει κάποιο τέρας, αλλά και ούτε κατευθύνονται προς τον παράδεισο.

Μπορεί ένας ή πολλοί να φωτιστούν και να φτάσουν στο συμπέρασμα, ότι μέχρι τώρα πορεύονταν στη ζωή, με τα μάτια κλειστά.