Ο κινηματογράφος του 2ου αι. π.Χ. Ήρων ο Αλεξανδρεύς: ο «θαυματοποιός» της μηχανικής.
Πόσο εύκολα θα μπορούσατε να πιστέψετε ότι πριν από 2.000 χρόνια οι άνθρωποι μπορούσαν να καθίσουν αναπαυτικά στο ανάκλιντρο του καθιστικού τους και να παρακολουθήσουν μια ταινία ρυθμίζοντας μάλιστα τον ήχο και την κίνηση στην «οθόνη» από το… τηλεκοντρόλ τους! Σας θυμίζει κάτι;
Παρά την εντύπωση που έχουμε σήμερα ότι στην αρχαιότητα η τεχνολογία ήταν άγνωστη λέξη και οι αυτοματισμοί ανύπαρκτοι, σύγχρονες μελέτες φέρνουν στο φως το ταλέντο των αρχαίων μηχανικών.
Ένας από τους «θαυματοποιούς» της ελληνιστικής περιόδου, ο Ήρωνας έζησε και έδρασε στην Αλεξάνδρεια το 2ο αι. π.Χ. προσφέροντας πολλά και ευφάνταστα αυτοματοποιημένα συστήματα στους συγχρόνους του.
Η εφεύρεση
Το αυτόματο φορητό θέατρο του Ήρωνα είναι κατασκευασμένο έτσι ώστε να παρουσιάζει μια συγκεκριμένη ιστορία μέσα από μηχανισμούς που φαίνεται να κάνουν πόρτες να ανοίγουν αυτόματα, πουλιά να πετούν και να τραγουδούν και θεούς να εμφανίζονται από το πουθενά!
Το θέατρο αυτό είχε τέτοιες διαστάσεις που μπορούσε να μετακινηθεί εύκολα ώστε το «κινηματογραφικό» έργο να παρουσιαστεί σε κοινό ή ακόμα και για ιδιωτικές προβολές! Πρόκειται για έναν μηχανισμό που παρουσίαζε έναν ναό του Διονύσου με διάφορες μορφές (ιέρειες) οι οποίες μπορούσαν να κινηθούν, να ανάβουν φωτιές και ταυτόχρονα να ακούγονται διάφοροι ήχοι τυμπάνων και κυμβάλων. Οι κατασκευές αυτές θεωρούνται ιδιοφυείς διότι ήταν προγραμματιζόμενες δηλαδή μπορούσαν με ανάλογες ρυθμίσεις να κάνουν διαφορετικά πράγματα. Κατά την λειτουργία του εμφάνιζε σκηνικά «εφφέ»,όπως κινούμενα πλοία σε διάταξη στόλου, καταιγίδες, φωτιές και καταστροφές.
Ο Ήρων περιγράφει την λειτουργία του:
«Τοποθετούμε αρχικά το αυτόματο σε κάποια θέση και αφού απομακρυνθούμε ύστερα από λίγο χρόνο μεταβαίνει το αυτόματο σε κάποιαν άλλη ορισμένη θέση. Κι όταν αυτό σταματήσει, η φωτιά ανάβει στο βωμό μπροστά απ’ τον Διόνυσο. Κι απ’ το ραβδί του Διονύσου αναβλύζει γάλα ή νερό κι από την κούπα του χύνεται κρασί… Και με λουλούδια στεφανώνεται όλος ο χώρος γύρω από τους τέσσερις στύλους της βάσης. Και οι κυκλικά τοποθετημένες Βάκχες γυρίζουν χορεύοντας γύρω απ’ το μικρό ναό. Και ήχος ακούγεται τύμπανων και κυμβάλων…» (Ήρων, Αυτοματοποιητική,4, 2).
Εξαιρετικά σύνθετα και πολύπλοκα αυτόματα συστήματα, που για κάποιους της εποχής θεωρούνταν αφύσικα -όπως υδραυλικές βάνες, μηχανικούς διακόπτες, τροχούς, βαλβίδες- εμφανίζονται με φυσικό τρόπο και μάλιστα εξηγούνται λογικά! Ακόμα και το γεγονός ότι παρείχαν και τη δυνατότητα προγραμματισμού των κινήσεων με εξωτερική εντολή (τηλεχειρισμό)!!
Η υπόθεση του έργου
Στο θέατρο του Ήρωνος παρουσιάζεται αυτόματα ο μύθος του Ναυπλίου που θέλει να εκδικηθεί τους Αχαιούς που σκότωσαν τον γιο του Παλαμήδη στην Τροία.
Σκηνή 1η: Οι Αχαιοί επισκευάζουν τα πλοία τους, μορφές κινούνται, χτυπούν με σφυριά και πριονίζουν και κρότοι εργαλείων ακούγονται.
Σκηνή 2η: Οι Αχαιοί σπρώχνουν τα πλοία στη θάλασσα.
Σκηνή 3η: Εμφανίζονται τα πλοία των Αχαιών να πλέουν και ανάμεσά τους να ξεπηδούν δελφίνια από τη θάλασσα. Ενώ η σκηνή ξετυλίγεται, η θάλασσα φουρτουνιάζει και τα πλοία επιταχύνουν.
Σκηνή 4η: Ο Ναύπλιος σε ακρωτήρι, με αναμμένο πυρσό, δίνει ψεύτικο σήμα στους Αχαιούς ύστερα από προτροπή της Αθηνάς.
Σκηνή 5η: Στη φουρτουνιασμένη θάλασσα φαίνονται διασκορπισμένα συντρίμμια των πλοίων και ο Αίαντας να κολυμπά. Εμφανίζεται η Αθηνά (ως από μηχανής θεά), περιφέρεται και εξαφανίζεται, ενώ πέφτει κεραυνός, ακούγεται βροντή και χάνεται η μορφή του Αίαντα.
Η αυλαία ανοιγοκλείνει μεταξύ των σκηνών.
Όλες αυτές οι κινήσεις και οι ήχοι εκτελούνται με βάση αρχές της μηχανικής και χωρίς καθόλου ηλεκτρικό ρεύμα αλλά κυρίως με τη δύναμη ενός μολύβδινου βάρους που πέφτει ισοταχώς σε μια κλεψύδρα με άμμο. Για την έναρξη της παράστασης αρκεί να τραβηχτεί το σκοινί στην πρόσοψη της βάσης.
Φαίνεται λοιπόν ότι στον αρχαίο κόσμο η διασκέδαση δε διέφερε πολύ από τη σημερινή. Μάλιστα η τεχνολογία και η επιστήμη της εποχής αυτής –του 2ου αιώνα π.Χ.- έχει πολλά αντίστοιχα τεχνολογικά επιτεύγματα να επιδείξει, γεγονός που φανερώνει και το υψηλό επίπεδο νόησης και γνώσης αλλά και την διαχρονική μάλλον τάση των ανθρώπων να αναζητούν ανέσεις και απολαύσεις μέσω της τεχνολογίας.
