Κάθε εμπειρία πνευματικού τύπου μπορεί να βασίζεται σε ατομικά χαρακτηριστικά, σε επίκτητη τεχνική ή σε επήρεια διαφόρων ουσιών. Σε κάθε περίπτωση το άτομο βλέπει, ακούει και βιώνει αυτό που για τους άλλους δεν υπάρχει, βρίσκεται σε άμεση επαφή με μία ανώτερη ύπαρξη, επικοινωνεί με θεούς και πνεύματα.
Μία αρχαία ονομασία και ταυτόχρονα και ερμηνεία της εξαιρετικής ψυχικής κατάστασης είναι το «ένθεος», «μέσα του είναι ο θεός», ο οποίος μέσω του ανθρώπου μιλεί με παράξενη φωνή ή με ακατανόητα λόγια και εξαναγκάζει σε φαινομενικά παράξενες παράλογες κινήσεις. Ταυτόχρονα όμως λεγόταν ότι ένας θεός «κατακτά» ή «κρατεί» ή ότι «έχει έναν άνθρωπο υπό την εξουσία του», τον κατέχει. Εξ ίσου όμως γινόταν και λόγος για «απομάκρυνση», «έκσταση», τόσο με την έννοια ότι η ψυχή έχει βγει από το σώμα, όσο και με την έννοια ότι ο άνθρωπος έχει απομακρυνθεί από την συνηθισμένη συμπεριφορά του. Αυτοί οι τρόποι έκφρασης έχουν ένα γενικό χαρακτηρισμό που συνήθως χρησιμοποιείται, την μανία.
«Τα μέγιστα των αγαθών ημίν γίγνεται δια μανίας, θεία μέντοι δόσει διδομένης».Τα πιο μεγάλα αγαθά μας έρχονται δια της μανίας, λέει ο Σωκράτης στο Φαίδρο, με την προϋπόθεση ότι μας έρχεται (η μανία) από θεία προσφορά.
Στον Τίμαιο, 71 e, b αναφέρει ότι «οι Θεοί που μας έφτιαξαν έχοντας υπόψη την εντολή του πατέρα τους που τους διέταξε να κάνουν το θνητό γένος όσο πιο καλό μπορούσαν, βελτιώνοντας το κακό τμήμα της θνητής ψυχής, της έδωσαν μαντική δύναμη, η οποία μας αποκαλύπτει κατά ένα μέρος την αλήθεια. Σημαντική απόδειξη ότι ο θεός έδωσε στην ανθρώπινη αφροσύνη την μαντική είναι το γεγονός ότι κανένας δεν έχει πραγματική και θεόπνευστη μαντική δύναμη όταν είναι ξύπνιος, παρά μόνο στον ύπνο του, τότε που η δύναμη της σκέψης είναι περιορισμένη, ή όταν ενεργεί παράλογα από κάποια αρρώστια ή θεία έμπνευση. Γνώρισμα του ανθρώπου που έχει τα λογικά του είναι να θυμάται και να σκέφτεται όσα ονειρεύεται ή βλέπει, όταν δεν κοιμάται, χάρη στην θεία δύναμη και έμπνευση, αλλά και να αναλύει με την λογική όσες εικόνες είδε, δηλαδή την σημασία τους και για ποιόν δείχνουν κάτι καλό ή κακό και για το μέλλον, το παρόν, το παρελθόν. Εκείνος όμως που έπαθε ιερή μανία και εξακολουθεί να βρίσκεται σε αυτήν την κατάσταση δεν μπορεί να κρίνει όσα βλέπει ή ακούει, αφού όπως λέγεται από τα παλιά χρόνια, μόνο αυτός που έχει τα λογικά του είναι σε κατάσταση να ενεργεί και να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τα όσα συμβαίνουν γύρω του.»
Πρώτα απ' όλα ο Πλάτωνας μιλάει για δύο είδη μανίας: Εκείνη που οφείλεται σε ανθρώπινες αρρώστιες και την άλλη που έχει δημιουργηθεί από μία αλλαγή που προκάλεσαν οι θεοί στους συνηθισμένους κοινωνικούς κανόνες « Μανίας δε γε είδη δύο, την μεν υπό νοσημάτων ανθρωπίνων, την δε υπό θείας εξαλλαγής των ειωθότων νομίμων γιγνομένην, Φαίδρος 265 a» . Βλέπουμε ότι ο Πλάτωνας κάνει διάκριση ανάμεσα στην θεία μανία και στο συνηθισμένο είδος που οφείλεται σε ασθένεια. Η διάκριση αυτή είναι παλαιότερη από τον Πλάτωνα. Μαθαίνουμε από τον Ηρόδοτο ότι η μανία του Καμβύση οφείλεται σε συγγενή επιληψία και προσθέτει πως όταν το σώμα έχει διαταραχτεί σοβαρά δεν είναι παράξενο πως και το μυαλό επηρεάζεται με την σειρά του. Με αυτό τον τρόπο και ο Ηρόδοτος αναγνωρίζει δύο τουλάχιστον είδη μανίας. Eνα που έχει υπερφυσική καταγωγή και ένα δεύτερο που οφείλεται σε φυσικές αιτίες. Επίσης και ο Εμπεδοκλής και η σχολή του, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Γάλλιου Αυρηλιανού είχαν χωρίσει την μανία που προέρχεται ex purgamento animae από την μανία που οφείλεται σε σωματικές αρρώστιες.
Στους πρωτόγονους όμως λαούς υπάρχει η δοξασία πως όλοι οι τύποι των νοητικών διαταραχών είναι αποτέλεσμα μιας υπερφυσικής επέμβασης. Ακόμη και η υπνοβασία -που στο Περί Ιεράς νόσου αναφέρεται ότι οφείλεται στην Εκάτη και στους νεκρούς «ένυπνο φάντασμα φοβή, χθονίας θ' Εκάτης κώμον εδέξω» και το παραλήρημα υψηλού πυρετού- πίστευαν ότι είναι αποτελέσματα δαιμονικής κατοχής. Στην πρώτη περίπτωση τα φαντάσματα παίρνουν στην κατοχή τους το ζωντανό σώμα που άδειασε στην διάρκεια του ύπνου, και στην περίπτωση του πυρετού κυριαρχούν οι δαίμονες Ηπιάλης, Τίφυς, Ευόπας , Σφήκες Αριστ. 1037.
Οι επιληπτικοί έχουν συχνά την αίσθηση πως κάποιο αόρατο όν τους χτυπά με ένα ρόπαλο, και τα εντυπωσιακά συμπτώματα της επιληπτικής κρίσης, η αιφνίδια πτώση του ασθενή, οι μυϊκές συσπάσεις, το τρίξιμο των δοντιών και η προβολή της γλώσσας, έχουν παίξει ρόλο στο να σχηματιστεί η λαϊκή αντίληψη της δαιμονικής κατοχής. Για τους Eλληνες η επιληψία ήταν «ιερά νόσος» και το όνομά της «επίληψις» υποδηλώνει την παρέμβαση κάποιου δαίμονα, όπως δείχνουν και οι σημερινές λέξεις «χτύπημα», «άρπαγμα» «προσβολή». Πρέπει να ξεχωρίσουμε την πραγματική κατοχή, από την απλή ψυχική επέμβαση, γιατί η πρώτη περίπτωση είναι σπάνια και μία καινούργια προσωπικότητα εμφανίζεται που συνήθως διαφέρει κατά πολύ από την παλιά στον χαρακτήρα, στον πλούτο των γνώσεων, ακόμη στην έκφραση της φωνής και του προσώπου, κάνει κατοχή του οργανισμού μιλώντας για τον εαυτό της στο πρώτο πρόσωπο και για την παλιά προσωπικότητα στο τρίτο.
Στην αρχαία Αθήνα απέφευγαν τους ψυχικά αρρώστους, διότι ήταν πρόσωπα που κουβαλούσαν μία θεία κατάρα και κάθε επαφή μαζί τους πίστευαν ότι ήταν επικίνδυνη. Oμως αν και τους κρατούσαν σε απόσταση, τους απόδιδαν επίσης ένα σεβασμό που έφτανε μέχρι το δέος, γιατί βρίσκονταν σε επαφή με ένα υπερφυσικό κόσμο και πολλές φορές είχαν δυνάμεις απαγορευμένες για τους κοινούς ανθρώπους.
Ο Αίαντας μέσα στην τρέλα του χρησιμοποιεί μία φοβερή γλώσσα , που κάποιος δαίμονας και όχι άνθρωπος του την δίδαξε. «κακά δεννάζων ρήμαθ' ά δαίμων, κουδείς ανδρών εδίδαξεν = βρίζοντας με λόγια φριχτά που ένας δαίμονας και όχι κανείς άνθρωπος τούμαθε» (Σοφ. Αίας 243)
Ο Οιδίποδας σε κατάσταση φρενίτιδας οδηγείται από κάποιον δαίμονα στον τόπο όπου βρίσκεται το πτώμα της Ιοκάστης. «λυσσώντι δ' αυτώ δαιμόνων δείκνυσί τις ουδείς γαρ ανδρών, οί παρήμεν εγγύθεν = έτσι όπως ήταν λυσσασμένος, κάποιος θενά τούδειξε δαίμονας κι όχι άλλος κανένας από μας που είμαστε γύρω (Σοφ. Οιδ. Τύρ. 1258)
Την θεϊκή μανία, ο Πλάτωνας την χωρίζει σε τέσσερα μέρη, ένα για κάθε θεό. Eτσι υπάρχει :
α) Η Μαντική (προφητική) μανία, που εμπνέεται, έχει προστάτη τον Απόλλωνα
β) Η Τελετουργική ή τελεστική, που έχει προστάτη τον Διόνυσο
γ) Η Ποιητική μανία, που την εμπνέουν οι Μούσες
δ) Η Ερωτική μανία, που είναι η αρίστη και την εμπνέουν η Αφροδίτη και ο Έρωτας.