Οι Αρχές, η Διάδοση και η Εγκαθίδρυση του Μιθραϊσμού

Η θρησκεία του Μίθρα, η οποία εμφανίστηκε όταν με την περσική επέκταση το μονοθεϊστικό σφρίγος της ζωροαστρικής μεταρρύθμισης απομακρύνθηκε από τον πολυθεϊσμό των βαβυλωνίων και στο κέντρο της ιρανο-βαβυλωνιακής θρησκείας ήταν ο Θεός Μίθρα.

Ειδικότερα ο Μιθραϊσμός δηλώνει τα μυστήρια του μίθρα, τη μυστική λατρεία που αναπτύχθηκε  στην Μικρά Ασία κοντά στις περσικές κοινότητες που επέζησαν από την μακεδονική κατάκτηση και διακρίθηκε έπειτα σε ολόκληρο τον ελληνο-ρωμαικό κόσμο. Κεντρική πράξη του ιερού μύθου του Μίθρα ήταν η δολοφονία του κοσμικού ταύρου, που πεθαίνοντας δίνει ζωή στο σύμπαν. Ο μυούμενος περνούσε από τρεις βαθμούς εξαγνισμού που αντιστοιχούσαν στις επτά πλανητικές σφαίρες και με την βοήθεια του Μίθρα η εξαγνισμένη ψυχή έφτανε στον ουρανό. Οι πρόγονοι των περσών στην αρχή ήταν ακόμα ενωμένοι με τους αρχαίους Ινδούς έτσι βρίσκουμε στους ύμνους των Ινδών, που ονομάζονται Βέντα το όνομα Μιτρα και στους ύμνους των περσών που ονομάζονται Αβέστα, το όνομα Μίθρα. Για τους αρχαίους Πέρσες ο Μίθρας ακούει τα πάντα, βλέπει τα πάντα, γνωρίζει τα πάντα και κανείς δεν μπορεί να τον εξαπατήσει. Είναι ο Θεός της ηθικής, της αλήθειας και της ακεραιότητας.

Αυτός επικαλείται με επίσημους όρκους, επιβλέπει την τήρηση των συμφωνιών και τιμωρεί του επίορκους. Είναι το φως που διαλύει το σκοτάδι, αποκαθιστά την ευτυχία, την αφθονία, την αγάπη και τη ζωή πάνω στη γη. Πέρα από τα υλικά αγαθά δίνει ακόμα πνευματική καλλιέργεια, γαλήνη και ειρήνη. Αντίθετοι από αυτόν είναι οι Ντέβα (κακοποιά πνεύματα) όπου διασπείρουν στη γη τη στειρότητα, την οδύνη και κάθε είδους κακού μιάσματος. Το κυριότερο πνεύμα του κακού είναι ο Αριμάν όπου υπάρχει στα έγκατα της κόλασης και από κει στέλνει τους κακούς Ντέβα στην επιφάνεια της γης. Ο Μίθρας πάντα άγρυπνος και σε ετοιμότητα φορώντας την πανοπλία του, τους καταπολεμά κάνοντας τον Αριμάν να τρέμει.

Ο Μίθρας είναι ένας πολεμιστής, ένας Γιαζάτα όπως ονομάζονταν στην Αρχαία Περσία. Δεν είναι ο πρώτος Δημιουργός αλλά είναι και αυτός ένα δημιούργημα του μεγάλου Υπέρτατου Οντος, του Αχούρα Μάζδα.

Ο Μίθρας είναι ο γιος του Αχούρα Μάζδα και ταυτόχρονα ο ποιο εξυψωμένος από όλους τους πολεμιστές. Είναι ο άριστος μεταξύ των αρίστων ο πρώτος μεταξύ των πρώτων και δεν μπορεί να νικηθεί. Θεωρούνταν ότι προστάτευε τους βασιλιάδες και αυτοί πάντα θυσίαζαν σε αυτόν πριν από τις εκστρατείες γιατί πίστευαν ότι θα τους έφερνε νίκη. Επίσης φαίνεται ότι τον τιμούσαν αρκετά εφόσον έδιναν το όνομα του Θεού στα παιδιά τους φτάνοντας έτσι να έχουν μια σειρά από βασιλιάδες με το όνομα Μιθριδάτης. Παρόλη την επίδραση της Ελληνο-ρωμαικής θρησκείας μετά τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου και μετέπειτα με το θρίαμβο του χριστιανισμού ο Μιθραϊσμός  δεν έχασε καθόλου τη δύναμή του. Οι οπαδοί του κατά καιρούς προσπαθούσαν να προσαρμόζονται συνέχεια στα νέα δεδομένα αλλά αυτό δεν εμπόδισε το μιθραϊσμό να διατηρήσει ως το τέλος ένα τελετουργικό που ήταν ουσιαστικά περσικό. Οι ψαλμωδικές προσευχές μπροστά στο βωμό του πυρός, το ματσάκι των ιερών κλαδιών, οι σπουδές (γάλα, λάδι και μέλι), η δέκατη έκτη μέρα που ήταν αφιερωμένη στο βασιλιά και στο Μίθρα, οι ιερείς που ήταν μυημένοι με περσικές περιβολές  και διάφοροι άλλοι κανόνες σχολαστικής αφοσίωσης, όλα αυτά ανήκαν στις αρχαίες ιερές συνήθειες των περσών. Ο Άγιος Βασίλειος αναφέρει στις επιστολές του το γεγονός της συνέχισης τους ακόμα και μετά το τέλος του τέταρτου αιώνα.

Αρχικά λατρευόταν στις κορυφές των βουνών, αργότερα σε σπηλιές και άντρα, ενώ μετέπειτα στις πόλεις σε τεχνητές υπόγειες κρύπτες σαν τους πρώτους χριστιανούς.

Η ηγεσία ήταν αρχικά κληρονομικό δικαίωμα μιας φυλής στην οποία διαβιβαζόταν από πατέρα σε γιο και μετέπειτα οι αρχιερείς τους άρχισαν να κοινοποιούν τα μυστικά δόγματα σε ξένους μέσα από κατάλληλες μυητικές τελετές. Ακόμα και στην ίδια την Περσία οι ιερείς ή μάγοι όπως τους ονόμαζαν αποτελούσαν μια ξεχωριστή κάστα η οποία διαιρούνταν σε δευτερεύουσες τάξεις ενώ οι ξένοι που προσηλυτίζονταν γίνονταν δεκτοί βαθμιαία σε όλες τις τελετές της λατρείας τους μετά από σκληρές δοκιμασίες.

Η διασπορά του Ιρανικού πληθυσμού μπορεί να συγκριθεί μόνο με του ιουδαϊκού, ανάμεσα σε ξένα έθνη η γνώση των μυστικών δογμάτων τους χάριζε μια υψηλόφρονα συνείδηση της ηθικής τους ανωτερότητας. Αν κάνουμε μια τομή στο μιθραϊσμό όπως σε ένα γεωλογικό σχηματισμό, τότε θα βλέπαμε το κατώτερο, το πρωταρχικό στρώμα είναι η πίστη του αρχαίου Ιράν, κατόπιν εναποτέθηκε στη Βαβυλώνα ένα παχύ ίζημα σημιτικών δοξασιών έπειτα οι τοπικές πίστεις της Μικράς Ασίας και τελικά μια πλούσια βλάστηση ελληνικών ιδεών.

Κατά την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας η μιθραϊκή λατρεία μεταφέρεται από τους ρωμαίους λεγεωναρίους, τους σκλάβους, ξένους πληθυσμούς αλλά και από τους έμπορους κυρίως Σύριους που  ανθούν λόγω της Ρωμαϊκής ειρήνης. Στην αρχή σιγά-σιγά μεταφέρεται μέσω μυστικών θρησκευτικών αδελφοτήτων και κάποια στιγμή χωρίς να έχει βρεθεί ιστορικά το γιατί, εξαπλώνεται αστραπιαία, αποκτά μεγάλη φήμη. Στα χρόνια του Κόμμοδου (180-192 μ.Χ) νομιμοποιείται πλήρης και θεωρείται ο θρίαμβος των ανατολικών λατρειών πάνω στη δυτική σκέψη, η λατρεία πάνω στο νόμο. Βλέπουμε τους αυτοκράτορες να επηρεάζονται από την μιθραϊκή λατρεία και παίρνουν επίσημα βάση αυτοκρατορικού πρωτοκόλλου τους τίτλους PIUS (ευσεβής) FELIX (ευτυχής ή καλότυχος) ή φωτισμένος από τη Θεία Χάρη και INVICTUS (ανίκητος). Αυτό δείχνει ότι οι επιρροές του μιθραϊσμού στη Δύση  ήταν μεγάλες αλλά με κάποιο περίεργο ανορθόδοξο τρόπο όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε ιστορικά. Ο αυτοκράτορας Αυρηλιανός (212-275 μ.Χ) σκέφτηκε να εδραιώσει μια θρησκεία αρκετά πλατιά ώστε να αγκαλιάσει όλες τις λατρείες και πίστεις που υπήρχαν στην επικράτεια του ενώ ο ίδιος θα υπηρετούσε σαν συνήγορος και στυλοβάτης της αυτοκρατορικής εξουσίας. Οι ελπίδες του όμως συντρίφτηκαν εξαιτίας της απειθαρχίας των χριστιανών η συμμαχία μεταξύ του θρόνου και του βωμού που ονειρευόταν εκείνοι οι καίσαρες θα πραγματοποιηθεί αργότερα και για ένα ιστορικό παράδοξο η ίδια η χριστιανική εκκλησία κλήθηκε να στηρίξει το οικοδόμημα εκείνο του οποίου τα θεμέλια υπονόμευε. Το έργο για το οποίο αγωνιζόταν οι ιερείς του Μίθρα, του Μπααλ και του Σέραπη επιτεύχθηκε χωρίς αυτούς και τέλος σε αντίθεση με αυτούς.