ΑΡΘΡΑ
Μια πλούσια αρθογραφία, σχετικά με τη φιλοσοφία, την ψυχολογία, τον εσωτερισμο, την επιστήμη και άλλα ένδιαφέροντα θέματα.
mantram

Μάντρα ή μάντραμ είναι μικρές σύντομες λεκτικές φράσεις, οι οποίες χρησιμοποιούνται για διάφορους σκοπούς. Η προέλευσή τους είναι πολύ παλιά και θεωρείται ότι προέρχονται κυρίως από τη σανσκριτική γλώσσα. Μπορούμε να διακρίνουμε δύο είδη μάντρα, τα μονοσύλλαβα και τα πολυσύλλαβα. Για να μπορέσουν όμως να βοηθήσουν τους ανθρώπους, θα πρέπει να απαγγέλλονται με το σωστό ρυθμό και τη σωστή αρμονία. Χρησιμοποιούνται κυρίως στον Ινδουισμό και στο Βουδισμό και θεωρούνται ότι μπορεί να φέρουν την αρμονία και την ισορροπία στους ανθρώπους, τόσο σε ένα σωματικό όσο και σε ένα ψυχικό επίπεδο. 

Σε πρώτο επίπεδο, κάθε σύντομη λεκτική φράση, όταν επαναλαμβάνεται αδιάλειπτα μεταβάλλεται σε μάντρα, το οποίο, μέσω της επανάληψης, εισχωρεί στο ασυνείδητό μας και επηρεάζει τις σκέψεις, την αντίληψη και τις πράξεις μας. Τα μάντρα φυτεύονται, όπως οι σπόροι στο συνειδητό μας και μέσω της επανάληψης και της αποδοχής απλώνουν τις ρίζες τους στο ασυνείδητο. Όταν «ριζώσουν», αρχίζουν να ασκούν την επίδρασή τους επάνω μας, ώσπου να αντικατασταθούν από κάποιο άλλο μάντρα. Όταν ένα μάντρα ριζώσει γερά στο ασυνείδητο, μπορεί να μας επηρεάζει ακόμα και χωρίς να το συνειδητοποιούμε.

nea acropoli mantram

Ορισμός

Η λέξη Μάντρα είναι σανσκριτική και προέρχεται από δύο συλλαβές: τη συλλαβή man ή μάνας, που σημαίνει το μυαλό, το νου, και τη συλλαβή tra ή τράγια, που ερμηνεύεται ως απελευθέρωση. Άρα το μάντρα είναι μια αγνή ηχητική δόνηση που προκαλεί την απελευθέρωση του ακάθαρτου νου από τις υλιστικές του ροπές. 

 

Προέλευση

Η προέλευση των μάντρα  εντοπίζεται στις αρχές που διατυπώνονται στη Ριγκ Βέδα και την Ουπανισάδα των Ινδουιστών. Η Ριγκ Βέδα και η Ουπανισάδα,οι οποίες εκτιμάται πως έχουν ηλικία χιλιάδων χρόνων, είναι τα δύο θεμελιώδη πνευματικά κείμενα, τα οποία αποτελούν τη φιλοσοφική βάση της ινδουιστικής και βουδιστικής σκέψης. 

Τα μάντρα σχηματίζονται με βάση την έννοια του Νάντα (νοητός ήχος), ο οποίος στα κείμενα της ταντρικής γιόγκα ονομάζεται και σαμπντ. Το Νάντα είναι ο αρχέτυπος ή εσωτερικός ήχος, η ουσία και η πηγή κάθε υλικού ή άυλου δημιουργήματος. Έχει δύο μορφές: αχάτα ή «ένηχος ήχος», δηλαδή ήχος που μπορούμε ν’ ακούσουμε και «χαρίζει απόλαυση, και αναχάτα ή «άηχος ήχος», που μπορούν να ακούσουν μόνο οι γιόγκι, των οποίων οι αισθήσεις έχουν αποτραβηχτεί από τον εξωτερικό κόσμο. Το αναχάτα οδηγεί στην απελευθέρωση. Το αχάτα, ο «ένηχος ήχος», γεννιέται από την ένωση της αναπνοής με τη φωτιά και είναι αντικατοπτρισμός του αναχάτα.

Από το νάντα σχηματίζεται ένα σύστημα από πενήντα διαφορετικές μητέρες-δονήσεις (ματρίκα), δηλαδή οι φθόγγοι που απαρτίζουν τη γλώσσα του «υλικού ματρίκα», τη σανσκριτική. Το σανσκριτικό αλφάβητο αποτελείται από πενήντα γράμματα που ονομάζονται βάρνα, λέξη που σημαίνει «χρώμα». Κάθε βάρνα συνδέεται με ένα συγκεκριμένο χρώμα και όλα μαζί αποτελούν τη βάση της αέναα μεταβαλλόμενης πραγματικότητας, δηλαδή της συνείδησης. Έτσι, η συνείδηση, ο «άηχος ήχος», ο «ένηχος ήχος», η μορφή, το χρώμα και τα στοιχεία της φωτιάς, του νερού, της γης, του αέρα και του αιθέρα αλληλοσχετίζονται. Κάθε ένα από τα πενήντα ματρίκα εκφράζει μια ενέργεια (σάκτι), η οποία απελευθερώνεται μέσω δονήσεων, οι οποίες χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

Πραναγιάμα – έλεγχος αναπνοής

Μάντρα – ήχος

Αλχημεία – τα πέντε στοιχεία

Τα μάντρα, τα οποία κατά παράδοση είναι στη σανσκριτική γλώσσα, σχηματίζονται από αυτά τα πενήντα ματρίκα, που ονομάζονται και μπίτζα ματρίκα (σπόρος ή σπέρμα-μητέρα). Ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται υπακούει στις φυσικές τους σχέσεις. Τα μάντρα που σχηματίζονται μ’ αυτόν τον τρόπο, είναι διανοητικοί ήχοι που εκπέμπονται ή λαμβάνονται για ειδικό σκοπό. 

Η επανάληψη ενός μάντρα ονομάζεται τζάπα και διαιρείται σε τρία είδη: επαναλήψεις με δυνατή φωνή, χαμηλόφωνες και σιωπηρές επαναλήψεις με το μυαλό. Ο ασκούμενος χρησιμοποιεί το πρώτο είδος μέχρι το σώμα του να ηρεμήσει και η ατμόσφαιρα που τον περιβάλλει να γίνει ήρεμη και ευχάριστη για διαλογισμό. 

Στη συνέχεια, ακολουθεί η χαμηλόφωνη απαγγελία, όπου το πράνα, η ζωτικότητα του σώματος εξισορροπείται και εναρμονίζεται προετοιμάζοντας έτσι το δρόμο για μια πιο ουσιαστική κατάσταση ηρεμίας και αρμονίας του μυαλού και των συναισθημάτων. Το τρίτο είδος θεωρείται και πιο αποτελεσματικό. Τα μάντρα σε βοηθούν να ελευθερώσεις τις σκέψεις σου και να ξεδιαλύνεις τους αντιπερισπασμούς, γιατί το μάντρα ψέλνεται στο ίδιο σημείο του μυαλού που συμβαίνει ο αντιπερισπασμός. 

Όταν τα μάντρα συνδυάζονται με μια συγκεκριμένη τεχνική ελέγχου της αναπνοής, οι δονήσεις των αναπνοών και των μάντρα ενώνονται επιφέροντας τη σταδιακή μεταμόρφωση της συνείδησης. Άρα, τα μάντρα είναι «συνταγές» ήχου, που σχηματίζονται με τον προσεκτικό συνδυασμό των μπίτζα-ματρίκα. 

Ο Govinda αναφέρει πως:

mantram1

«…πιστεύεται πως όλα τα μάντρα αποτελούν παραλλαγές της αρχέτυπης βασικής δόνησης στην οποία βασίζεται το ενεργειακό πρότυπο του κόσμου και αποτελεί μια ακόμα μορφή στην οποία μπορεί ν’ αναγνωρίσει κανείς την Πρώτη Αρχή… η ενέργεια που συγκεντρώνουν τα μάντρα μπορούν να κατευθυνθούν σε συγκεκριμένους μαγικούς σκοπούς συμπεριλαμβανόμενης και της θεραπείας».

Σύμφωνα με τον Pandit Usharbudh Arya, δάσκαλο των μάντρα και του διαλογισμού, αυτοί που πρώτοι ανέπτυξαν τα μάντρα, «πειραματίστηκαν με ολόκληρη τη γκάμα των ποικίλων ηχητικών μοτίβων και κατέγραψαν προσεκτικά την επίδραση που είχε η άσκηση αυτού του είδους διαλογιστικής σκέψης στα βαθύτερα επίπεδα του νου τους». Ο ψαλμός των μάντρα θεωρείται πως έχει δύο θετικά αποτελέσματα στο νου:

  • Τον απομακρύνει από ανεπιθύμητες ροπές
  • Καλλιεργεί τις επιθυμητές

 

1. Ψαλμωδία των μάντρα

Η διαδικασία της επανάληψης ενός μάντρα ονομάζεται ψαλμωδία. Η ψαλμωδία των μάντρα λέγεται πως απελευθερώνει μια υγρή ουσία - ένα «νέκταρ»- από την επίφυση (τον αδένα που βρίσκεται στο κέντρο του εγκεφάλου και αποκαλείται «έδρα της ψυχής»), το οποίο επηρεάζει τη συνείδηση. Σύμφωνα με τον γιόγκι Bhajan, δάσκαλο της κουνταλίνι γιόγκα, τα στοιχεία των μάντρα είναι οργανωμένα με τέτοιο τρόπο, ώστε η γλώσσα να χτυπά τον ουρανίσκο με έναν συγκεκριμένο ρυθμό απελευθερώνοντας το νέκταρ. Γι’ αυτό, ο σωστός ρυθμός απαγγελίας είναι ύψιστης σημασίας. Φαίνεται πως τα μάντρα ενεργούν συσσωρευτικά ασκώντας ψυχολογική επίδραση στο νου, σε συνειδητό και ασυνείδητο επίπεδο με αποτέλεσμα τη θεραπεία και τη μεταμόρφωση του ατόμου.

Η ψαλμωδία των μάντρα είναι γενικά μονότονη και συλλαβική. Ο ρυθμός σε γενικές γραμμές υπαγορεύεται από το ρυθμό των λέξεων. Η μελωδική ανάπτυξη είναι ελάχιστη, γιατί τα μάντρα δρουν μέσω της συνεχούς επανάληψης, και μάλιστα ορισμένες παραδόσεις συνιστούν το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό επαναλήψεων στο λιγότερο δυνατό χρόνο. Γενικά, δεν χρησιμοποιούνται περισσότερες από τρεις τονικότητες: η κύρια τονικότητα (τονική) της ψαλμωδίας, η αμέσως χαμηλότερη και η αμέσως υψηλότερη. Οι βοηθητικοί αυτοί τόνοι χρησιμοποιούνται για τις αλλοιώσεις και το σχηματισμό της μουσικής φράσης. Οι ψαλμοί μάντρα δεν επιδιώκουν να συγκινήσουν ή να προκαλέσουν αισθητική απόλαυση. Ο σκοπός τους δεν είναι να παράγουν μελωδίες με τη συνήθη έννοια του όρου. Με άλλα λόγια, τα μάντρα δεν θα πρέπει να θεωρούνται τρόπος μουσικής έκφρασης, και πρέπει να παραμένουν μελωδικά απλές.

 

2. Είδη Μάντρα

Υπάρχουν δύο τύποι μάντρα: 

  • Τα μονοσύλλαβα μάντρα – σπόροι, που δρουν στα πιο λεπτά επίπεδα δόνησης και δεν διαθέτουν λεκτικό περιεχόμενο και
  • Τα πολυσύλλαβα λεκτικά μάντρα, που διαθέτουν τη δύναμη της υποβολής. 

Τα μονοσύλλαβα μάντρα δημιουργούν πρότυπα ηχητικών δονήσεων μέσα στο χώρο, οι οποίες κινητοποιούν «τις αντίστοιχες ψυχικές δυνάμεις ή τσάκρα και απελευθερώνουν (το άτομο) από τις αναστολές που το περιορίζουν χαλαρώνοντας τα δεσμά που το κρατούν δεμένο. Η ψαλμωδία μονοσύλλαβων μάντρα, λοιπόν, είναι «επανάληψη ήχων, των οποίων η δύναμη οφείλεται ακριβώς στις ηχητικές τους δονήσεις. 

Τα πολυσύλλαβα μάντρα συχνά συνδέονται με ορισμένες θεότητες, δηλαδή πρόκειται για προσευχές που επικαλούνται τη βοήθειά τους. Η δύναμη αυτού του τύπου μάντρα συνήθως εξαρτάται από το πολιτισμικό ή θρησκευτικό υπόβαθρο του ατόμου.

 

3. Παραδείγματα Μάντρα

  • Μονοσύλλαβα μάντρα

Το ΟΜ: το πνεύμα, η λέξη του Κυρίου.

Το ΡΑ: αυξάνει την ενέργεια, χαρίζει δύναμη κι ενέργεια σε καταστάσεις ανάγκης.

Το Ανι-Χιου: βοηθά τη συναισθηματική ταύτιση με τους άλλους.

Το Χου: ενισχύει τη συγκέντρωση.

Το Χιου: επίκληση στην αγνότητα, προσφέρει ενέργεια.

Το Σο-Χωνγκ: εξισορροπεί τη διανοητική και τη συναισθηματική ενέργεια.

Το Θο: επηρεάζει τα ενεργειακά πρότυπα γύρω από το σώμα και διαθέτει θεραπευτικές ιδιότητες.

 

  • Πολυσύλλαβα μάντρα. Παραδείγματα:

Το Μάχα Μάντρα = το «μεγάλο μάντρα» 

«Χάρε Κρίσνα, Χάρε Κρίσνα, Κρίσνα Κρίσνα, Χάρε Χάρε, Χάρε Ράμα, Χάρε Ράμα, Ράμα Ράμα, Χάρε Χάρε»: έχει τη δύναμη όχι μόνο να ελευθερώνει τα ζωντανά όντα από τις υλιστικές τους ροπές αλλά και να τους επιτρέπει να δοκιμάζουν μέσα τους την έκσταση της πνευματικής ζωής.

Το μάντρα Gayatri 

«OM OM OM, Bhud Bhuvah Svah, Tat Savituh Varenyam, Bharag Devasya Dhimahi, Dhiyah Yah Nah Drachodayat» (= Ομ, Ύψιστε Θεέ, Εσύ είσαι ο δημιουργός του σύμπαντος, της γης, του διαστήματος και του ουρανού. Σε λατρεύουμε, γεννήτορα. Την ακτινοβόλα λάμψη σου, την αγνή μορφή σου-πηγή της δημιουργίας. Διαλογιζόμαστε τη Θεία σου Ακτινοβολία. Σε σένα προσβλέπουμε. Έμπνευσε τις σκέψεις μας. Καθοδήγησε την ψυχή μας, άνοιξε το εσωτερικό μας μάτι, το μάτι της Σοφίας).  

 

4. Συμπεράσματα

Το μάντρα έχει σαν σκοπό: να βοηθήσει το μυαλό να συγκεντρωθεί, όταν είναι διασκορπισμένο. Η ψαλμωδία των μάντρα επηρεάζει και το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο του σώματος, γιατί παράγει μια έντονη δόνηση, που επιδρά, τόσο σε συγκεκριμένες ενεργειακές συχνότητες όσο και στο συνειδητό. 

Στη δυτική θρησκευτική παράδοση η χρήση των ψαλμωδιών τύπου μάντρα είναι περιορισμένη και δεν υπάρχει μια σαφώς διατυπωμένη θεωρία, όπως συμβαίνει με τις βεδικές και ταντρικές ψαλμωδίες. Ωστόσο, είναι δυνατό να επινοηθούν σύντομες φράσεις αυτού του τύπου για θεραπευτικούς σκοπούς, στο γλωσσικό ιδίωμα του καθενός, οι οποίες θα μπορούσαν να επιφέρουν θετικά αποτελέσματα επηρεάζοντας τη συνείδηση ή μεταβάλλοντας τη σχέση μας με κάποιες συγκεκριμένες καταστάσεις. 

Αν δεχτούμε την ταντρική φιλοσοφική αρχή ότι ο ήχος δημιουργεί τη μορφή, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως η δύναμη των μάντρα βρίσκεται στην ικανότητά τους να δημιουργούν νέα πρότυπα δόνησης, τα οποία μέσω του συντονισμού μπορούν να σταθεροποιήσουν τη διανοητική μας συμπεριφορά και τη σωματική μας ενέργεια. 

Με την επανάληψη των μάντρα (μορφών σκέψης) και το τζάπα (ρυθμική συγκέντρωση σε αυτές), μπορεί κανείς να αναμορφώσει πλήρως τη σωματική, διανοητική και ψυχική του φύση. 

Παρόλα τα ευεργετικά αποτελέσματα που μπορεί να έχει ένα μάντρα, ο Βούδας λέει ότι καμία επανάληψη γραφών, κανένα βασανιστήριο του εαυτού σου ή ο ύπνος στο έδαφος, ούτε οι επαναλήψεις προσευχών, εκκλησιαστικών κανόνων, ύμνων, εγκολπίων, μάντρα, επικλήσεων, δεν μπορούν να φέρουν την πραγματική ευτυχία της Νιρβάνα. Αντίθετα, ο Βούδας έδωσε έμφαση στην ατομική προσπάθεια του καθενός, προκειμένου να επιτύχει τους πνευματικούς του στόχους.

Βιβλιογραφία:

  • McClellan R. D. (1997): Οι θεραπευτικές δυνάμεις της μουσικής, (μτφρ. Ε. Πέππα). Αθήνα: Faggoto
  • Wanderling: Mantras, Mantrams, & Chants. Ανακτήθηκε την 4η Μαΐου 2006 από http://www.angelfire.com/electronic/bodhidharma/mantram.html
  • Μπακτιβεντάντα Σουάμι Πραμπουπάντα Α. Τσ. (1978): Σρι Ισοπανισαντ, Νέα Υόρκη: Bhaktivedanta book trust
  • Mantrams. Ανακτήθηκε την 4η Μαΐου 2006 από http://www.revelation37.freeserve.co.uk/contents/mantrams.htm
  • A background on mantrams. Ανακτήθηκε την 30η Ιανουαρίου 2006 από http://www.yogaworld.org/mantra2.htm