Τι είναι τα ορφικά ελάσματα; Για το ζήτημα αυτό έχουν γραφεί πολλές σελίδες καθώς το νόημα των παράξενων αυτών κειμένων τους κρύβει τόσα αινίγματα όσα και η εποχή που τα γέννησε. Πολύ πριν από την ελληνική κλασική αρχαιότητα που γνωρίζουμε, διακρίνεται μια Ελλάδα που αχνοφέγγει πίσω απ’ το πέπλο των μυστηρίων και την αιθάλη των επών. Νωρίτερα απ’ τους φιλοσόφους και τους τραγωδούς, εμφανίζεται ο μύθος ενός ανθρώπου του οποίου οι διδασκαλίες πρόκειται να δώσουν νέα πνοή στην πνευματικότητα και τη ζωή του ελληνικού κόσμου. Είναι ο Ορφέας, μια από τις πιο αινιγματικές μορφές της ελληνικής αρχαιότητας.
Το λεγόμενο «ορφικό ζήτημα» έχει προκαλέσει άπειρες συζητήσεις ανάμεσα στους σημαντικότερους μελετητές του, όπως οι U. von Willamowitz, W.C. Guthrie, O. Kern και I.M. Linforth, εξαιτίας της αποσπασματικότητας και της πολυμορφίας του υλικού που έχει διασωθεί και που περιλαμβάνει μαρτυρίες:
α) για τον ίδιο τον Ορφέα,
β) για τους οπαδούς του και
γ) για τη διδασκαλία του.
Σ’ αυτά τα κείμενα ανήκουν και τα «ορφικά ελάσματα», που περιέχουν στην ουσία οδηγίες για το ασφαλές πέρασμα της ψυχής του μύστη από τον κόσμο των σκιών στον φωτεινό κόσμο όπου κατοικούν οι θεοί και οι μύστες.
Στο μύθο του «Ζαγρέα» ο Διόνυσος εμφανίζεται ως θείο βρέφος, γιος του Δία, άρχοντα του Ουρανού και της Περσεφόνης, βασίλισσας του Κάτω Κόσμου.
Αυτός ο «ενδιάμεσος» μεταξύ των δύο κόσμων, φορέας του αγνού νου και της έμπνευσης, προφητεύεται ως ο διάδοχος στη βασιλεία του κόσμου, ως ο τέταρτος κοσμοκράτορας. Αυτό όμως προκαλεί το φθόνο της Ήρας, που ελευθερώνει από τα σπλάχνα της Γης τους Τιτάνες, τους ηττημένους διεκδικητές του Κόσμου, για να σκοτώσουν το βρέφος. Αυτοί τον προσελκύουν με μαγικά μυστηριακά «παιχνίδια», όπως ο καθρέφτης και ο στρόβιλος και αφού τον διαμελίσουν, τον καταβροχθίζουν, κάνοντας την πρώτη τελετουργική θυσία ενός θεού προς τα χθόνια στοιχεία. Ο Ζευς αντιλαμβάνεται το έγκλημα και τους κατακεραυνώνει. Η Αθηνά, σαν μια άλλη Ίσιδα, συλλέγει την καρδιά του Διονύσου και τη δίνει στον Δία και εκείνος, απ’ τη στάχτη των Τιτάνων και το αίμα του Διόνυσου πλάθει το ανθρώπινο γένος. Ο μύθος αυτός βρίθει από συμβολικά στοιχεία τα οποία δίνουν ένα άλλο νόημα στην ανθρώπινη καταγωγή: είμαστε θείο αίμα και χθόνια στάχτη, διαμελισμένοι και αναγεννημένοι όπως ο ίδιος ο Διόνυσος. Τα ορφικά μυστήρια ήταν ο δρόμος για τη βίωση αυτής της αλήθειας.
Ορφικά μυστήρια και Ορφικός βίος
Πάνω στη δεύτερη εμφάνιση του Διονύσου, ως Ζαγρέα, βασίζεται η όλη κοσμο-αντίληψη της ειδικής αυτής ομάδας μυστών που αποκαλούνταν «ορφικοί».
Ακολουθώντας τον μύθο, οι ορφικοί πιστεύουν ότι ο Άνθρωπος έχει δύο φύσεις, μια φθαρτή, Τιτάνια, που επιδρά περισσότερο στο σώμα και μια αθάνατη, Διονυσιακή, που εδρεύει στην Ψυχή.
Κάθε άνθρωπος όμως, φέρει από τη γέννησή του αυτό το αρχέγονο στίγμα του φόνου του θεού, από το οποίο πρέπει να λυτρωθεί. Επομένως η ψυχή του είναι καταδικασμένη από τη Μοίρα να ενσαρκώνεται συνεχώς μέχρι να κατορθώσει:
α) να στερεώσει στη μνήμη της την Αλήθεια για τη θεία (Διονυσιακή) φύση της. Αυτό το καταφέρνει μέσα από τη μύηση στα Ορφικο-διονυσιακά μυστήρια.
β) να εξαγνιστεί από την Τιτάνια φύση της, μέσα από τον «ορφικό βίο».
Ο ορφικός βίος βασίζεται σε μια ζωή ασκητική, μακριά από σωματικές απολαύσεις και σ’ ένα καθολικό σεβασμό σε κάθε μορφή ζωής. Απαγορεύει τη συμμετοχή στο φόνο οποιουδήποτε όντος, καθώς αυτός «αναπαράγει» τον πόνο του Διόνυσου.
