ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: ΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΙΔΕΩΔΕΣ

«Ο φιλόσοφος είναι Ένα άτομο που αναζητάει με φυσικό τρόπο τη σοφία και πολιτικός είναι εκείνος που, όντας φιλόσοφος, αφοσιώνεται σε κάποιες περιόδους της ζωής του στη βοήθεια εκείνων που είναι λιγότερο ευνοημένοι ώστε να μπορέσουν, κάποια στιγμή, να γίνουν φιλόσοφοι» 

- Jorge Angel Livraga -

Σκοπός της φιλοσοφίας στον κλασικό τρόπο είναι να εφαρμόζει τη φιλοσοφία σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης δράσης. Η φιλοσοφία είναι ο άξονας κάθε δράσης και περιλαμβάνει όλη την κλίμακα των σκέψεων και πράξεων του ανθρώπου από το πνευματικό, καλλιτεχνικό, επιστημονικό ως το πολιτικό μέρος. 

«Φιλόσοφος είναι το άτομο που αναζητάει με φυσικό τρόπο τη σοφία» (σε όλα τα επίπεδα της ζωής του). Κάνει φιλοσοφία όταν αναζητάει και εφαρμόζει τη σοφία. Όταν θέλουμε να εφαρμόσουμε αυτή τη σοφία στην κοινωνία για τα καλό των πολιτών, την ονομάζουμε πολιτική και αν θέλουμε να εφαρμόσουμε αυτή τη σοφία για τη δυνατότητα θεραπείας των ανθρώπων, την ονομάζουμε ιατρική. Αν θέλουμε να την εφαρμόσουμε για να διοχετεύσουμε την ομορφιά, την ονομάζουμε τέχνη. Οι Αρχαίοι δεν ξεχώριζαν ποτέ τη βάση που ωθεί κάθε συμπεριφορά του ανθρώπου στο να εφαρμόζει τη σοφία στον εαυτό του και στο περιβάλλον του.

Στην αναζήτηση πάντα εκείνου που μας λείπει, η φιλοσοφία είναι η μητέρα όλων των ιδεωδών. Μέσα από διαφορετικούς δρόμους, όλοι οι άνθρωποι αναζητούν στη σοφία και στην εφαρμογή της, μια εσωτερική ευτυχία που δεν εξαρτάται από καμιά εξωτερική περίσταση και την οποία οι Έλληνες ονόμαζαν ευτυχία των φιλοσόφων, ευδαιμονία. 

Ο Σοφός, ο Πολίτης και ο Ηθικός Άνθρωπος

Οι Έλληνες και πολύ αργότερα οι φιλόσοφοι της αναγέννησης και του αιώνα του Διαφωτισμού, αποδέχονταν ότι οι άνθρωποι εξελίσσονται σε τρεις αλληλοσυσχετιζόμενες σφαίρες:

Τη σφαίρα του Σύμπαντος ή της φύσης με τους νόμους της

Ο Μακρόκοσμος όπου βρίσκεται το Καλό, το Ωραίο και το Δίκαιο και έχει σχέση με το λεγόμενο Πολιτικό Ιδεώδες. Όπου επιτυγχάνεται η Παγκόσμια Σοφία, κατανοείται η Φύση και ξέρει κανείς να κάνει το Καλό. Αυτό το Ιδεώδες σχετίζεται με τη μορφή του Σοφού.

Την κοινωνική σφαίρα ή τη σφαίρα της ζωής και της ανθρώπινης οργάνωσης

Ο Μεσόκοσμος ή Πόλη (πόλη - κράτος), ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα στους ανθρώπους και τη φύση. Και σε σχέση με το Πολιτικό Ιδεώδες, η εφαρμογή της φιλοσοφικής διάστασης στην κοινωνική ζωή, γεγονός που επιτρέπει ένα πλαίσιο κοινωνικής δικαιοσύνης και ενδιαφέροντος για το κοινό καλό. Αυτό το Ιδεώδες σχετίζεται με τη μορφή του Πολίτη. 

Την ιδιωτική ή εσωτερική σφαίρα 

Ο Μικρόκοσμος ή εικόνα σε μικρογραφία του Σύμπαντος, στον οποίο οι Έλληνες έβλεπαν τον εσωτερικό άνθρωπο, σε σχέση με το Ιδεώδες που Ηθικού Ανθρώπου ή του Καλού ανθρώπου («l’ honnete homme») του αιώνα του Διαφωτισμού. 

Η εφαρμογή της φιλοσοφίας στην ιδιωτική ζωή, μας οδηγεί στο Ιδεώδες της ηθικής ζωής, δηλ. να ενεργούμε, ακόμα και όταν είμαστε μόνοι μας, σύμφωνα μ’ αυτό που σκεπτόμαστε ή μ’ εκείνο που έχουμε αναλάβει. Είναι προφανές ότι πρόκειται για τη μεγαλύτερη μάχη, αφού δεν έχει κανένα μάρτυρα, βρισκόμαστε μόνοι με τη συνείδησή μας. Αλλά είναι επίσης η πρώτη που πρέπει να δώσουμε για να ασκήσουμε την ιδιότητα του πολίτη και την αυθεντική αναζήτηση της αλήθειας ή της σοφίας. Χωρίς ηθική ζωή δεν υπάρχει πολίτης ούτε σοφός. Επιτρέπει τον συσχετισμό ανάμεσα στο Φιλοσοφικό και το Πολιτικό Ιδεώδες. 

Η Φιλοσοφία: μητέρα όλων των Ιδεωδών

Η φιλοσοφία ως μητέρα όλων των Ιδεωδών, φέρνει τη σοφία σε κάθε επίπεδο της ύπαρξης. Παγκόσμιο, συλλογικό και ατομικό. Η φιλοσοφία είναι ένας άξονας που μας επιτρέπει να υψωθούμε από την αμφιβολία και την άγνοια, στο καλό, τη γνώση και την αλήθεια. Αυτός ο άξονας μας ανυψώνει μέσα από τις συντεταγμένες της ατομικής, συλλογικής και παγκόσμιας ζωής.

Δεν μπορούμε να διαλέξουμε μια διάσταση σε βάρος των άλλων, αφού όλες αλληλεξαρτώνται, όπως δεν μπορούμε να διαλέξουμε από ένα γεωμετρικό σώμα, το ύψος, το πλάτος ή το βάθος. Κάθε στιγμή βιώνουμε κάτι ιδιωτικό, κοινωνικό ή κοσμικό, δεν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα σ΄ αυτές τις πραγματικότητες. Επηρεαζόμαστε από την ημέρα και τις ενέργειές της, από το φως, αυτό είναι παγκόσμιο, από τους γείτονές μας, τον κοινωνικό μας περίγυρο καθώς επίσης και από τη δική μας εσωτερική κατάσταση. Δεν υπάρχει διαχωρισμός, υπάρχει ενότητα. 

Συμπληρωματικότητα ανάμεσα στο Πολιτικό και το Φιλοσοφικό Ιδεώδες

Μερικές φορές, ως φιλόσοφοι, κυρίως ως δυτικοί πολύ ατομικιστές, ξεχνάμε ότι ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και ότι αυτό αποτελεί μια εγγενή όψη της ίδιας του της φύσης. Κανείς δεν είναι αυτάρκης, έχουμε γεννηθεί από άλλους, έχουμε εκπαιδευτεί ή έχουμε γίνει δεκτοί από μια ανθρώπινη ομάδα, κανείς δεν έγινε μόνος του. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να Ζήσει χωρίς την κοινωνία. Πάντοτε θα χρειαζόμαστε τους άλλους περισσότερο από τον εαυτό μας και σ΄ ένα περιβάλλον αυξανόμενης περιπλοκότητας νοιώθουμε όλοι την ανάγκη να συνεργαζόμαστε με τους άλλους για να οργανώνουμε τη ζωή μας. 

Είναι επίσης βέβαιο ότι μαζί με τη συμβίωση με τους άλλους, ο καθένας από μας αναζητάει την δική του ευτυχία. Τότε, πώς να εναρμονίσουμε την ατομική αναζήτηση αυτής της ευτυχίας με το συλλογικό καλό και την συμβίωση με άλλα άτομα; Αυτό είναι το φιλοσοφικό ερώτημα που μας οδηγεί στη σχέση της φιλοσοφίας με την πολιτική. 

Ποια συμπεριφορά και δράση θα μου επιτρέψουν να πραγματώσω ταυτόχρονα τη δική μου ευτυχία και εξέλιξη ενώ ζω και μοιράζομαι πράγματα με τα όντα που βρίσκονται γύρω μου; Με ποιο τρόπο μπορώ να εναρμονίσω το δικό μου συμφέρον με το γενικό συμφέρον;

Είναι φυσικό ένας φιλόσοφος να κάνει αυτή την ερώτηση, έτσι δεν αναζητάει το δικό του συμφέρον παρά μόνο αν αυτό εναρμονίζεται με το γενικό συμφέρον. Όταν αυτή η βασική ερώτηση εντάσσεται στη συνείδηση, δεν πρόκειται μόνο για φιλοσοφικό ιδεώδες που συνίσταται στο πώς να φθάσει κανείς να γίνει σοφός, αλλά στο πώς να εφαρμόσει αυτή τη σοφία για να μπορέσει να δράσει και να συσχετιστεί με τους άλλους. Εδώ περνάμε από τη ατομική συμπεριφορά και μέριμνα, στην κοινωνική συμπεριφορά και μέριμνα και συνεπώς στην πολιτική. 

Μερικές φορές ξεχνάμε ότι η φιλοσοφία δεν είναι μόνο ένας δρόμος για το άτομο, αλλά μας βοηθάει να δώσουμε λύσεις στην κοινωνική μας ζωή. Αυτό είναι το ιδεώδες του πολίτη, που βρίσκεται στην αρχή της εφαρμογής της φιλοσοφίας στο πολιτικό επίπεδο, όπως στο φιλοσοφικό επίπεδο βρίσκεται το ιδεώδες του σοφού. 

Ο αντίκτυπος της φιλοσοφικής διάστασης στις κοινωνικές συμπεριφορές κάνει να αναπτύσσεται στα πρόσωπα τα αφυπνισμένα σ΄ αυτές, η ανάγκη του δικαίου στις ανθρώπινες σχέσεις και στον έλεγχο των συγκρούσεων κατά την άσκηση της εξουσίας. Η δικαιοσύνη, όπως την έχει ήδη προσδιορίσει ο Πλάτων, είναι η θεμελιώδης φιλοσοφική αξία της πολιτικής διάστασης. 

Ο Πλάτωνας μας θυμίζει στη Πολιτεία ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για κράτος δικαίου αν δεν υπάρχουν πρώτα πολίτες που να αναζητούν και να εφαρμόζουν δίκαιες συμπεριφορές. Αυτός είναι ο ορισμός του πολιτικού ατόμου.  

Σήμερα ανακαλύπτουμε ξανά τη σημασία του πολίτη ώστε το κράτος να μπορεί να λειτουργεί με δικαιοσύνη και αρμονία. Σ’ αυτό οφείλονται οι συστάσεις των Ηνωμένων Εθνών για την προώθηση της αστικής εκπαίδευσης, για την επίτευξη κοινωνιών ελευθερίας και ισότητας δικαιωμάτων.

Η βάση του πολιτικού ιδεώδους είναι μάλλον μια θεωρία του πολίτη και των ιδιοτήτων του παρά μια θεωρία του Κράτους. Είναι προφανές ότι οι πολίτες είναι αυτοί που έχουν σκοπό να εφαρμόσουν και να βιώσουν τα «Kοινά», τα «Res Publica», την Πολιτεία που είναι το γενικό συμφέρον της δημόσιας ζωής. Το Κράτος είναι δυνατό αν υπάρχουν άτομα πολίτες. Αν δεν έχει άτομα, δηλ. πρόσωπα που να έχουν συνείδηση της δικής τους πραγματικότητας ως ενότητα, δεν υπάρχει συγκροτημένο Κράτος. Αυτό φαίνεται πολύ καλά στο έργο του Πλάτωνα που ασχολείται με δύο βασικά στοιχεία, την εκπαίδευση και την δικαιοσύνη.

Η έλλειψη εκπαίδευσης εμποδίζει την ανάπτυξη μιας σωστής δικαιοσύνης

H ιδιότητα του πολίτη είναι αυτή που ευνοεί τη ζωή της κοινωνίας και του Κράτους, αλλά χωρίς την πρακτική εφαρμογή του ιδεώδους του πολίτη, τα δικαιώματα, οι υποχρεώσεις και οι ευθύνες δεν μπορούν να τεθούν σε ισχύ. 

Το Κράτος υπάρχει πράγματι, όταν οι συγκρούσεις ανάμεσα στα πρόσωπα μπορούν να ρυθμιστούν μέσα από το νόμο και το δίκαιο, αλλά γι΄ αυτό πρέπει να έχει ανθρώπους ικανούς να ζουν για το κοινό συμφέρον, στην υπηρεσία του Νόμου και όχι να υπηρετούνται από αυτόν. 

Το πολιτικό ιδεώδες του πολίτη αποτελεί για σήμερα μεγάλη πρόκληση, και όχι μόνο για το παρελθόν, και γι΄ αυτό η φιλοσοφία και ο φιλόσοφος έχουν πολλά να συνεισφέρουν για να ευνοήσουν την ύπαρξη μιας κοινωνίας αποτελούμενης από πραγματικούς πολίτες. 

Τα ελεύθερα Κράτη και τα ανθρώπινα δικαιώματα διαφθείρονται ή καταστρέφονται από έλλειψη της άσκησης της ιδιότητας  του πολίτη και όχι από έλλειψη του δικαιώματος να είναι κανείς πολίτης. 

Το φιλοσοφικό και το πολιτικό ιδεώδες δεν είναι αντίθετα. Το φιλοσοφικό Ιδεώδες εμπεριέχει όλους τους νόμους της ύπαρξης του Σύμπαντος και της ζωής, και η σοφία συνίσταται στο να γνωρίζει και να εφαρμόζει κανείς αυτούς τους νόμους. Πρότυπό του είναι αυτό του σοφού, το οποίο δεν πρέπει να συγχέουμε με την ιδέα του διανοούμενου, εκείνου που ξέρει να διακρίνει πώς να κάνει το καλό σε κάθε περίσταση.

Η εφαρμογή αυτών των παγκόσμιων αρχών στην περιορισμένη επικράτεια της πόλης, για να δημιουργηθεί ένας χώρος αρμονίας και θετικής ανάπτυξης για τον άνθρωπο, αντανακλάται στην ιδέα που οι Έλληνες διαμόρφωσαν και συγκεκριμενοποίησαν κάτω από την ιδέα της «Πόλεως» (Πόλης-Κράτους), ένα χώρο όπου βιώνεται και ασκείται η ατομική και ομαδική εξουσία. Είναι η άσκηση αυτής της εξουσίας που πολύ αργότερα θα ονομαστεί πολιτική, τέχνη και επιστήμη της διακυβέρνησης και εξάσκησης υποχρεώσεων και δικαιωμάτων στην Πόλη. 

Κάθε πόλη δεν είναι μια Πόλις, αντίθετα απ΄ ό,τι πιστεύεται. Όταν μια πόλη κυβερνάται από το νόμο και τη δικαιοσύνη και έχει πολίτες που επιτρέπουν τη βίωση και την εφαρμογή τους, τότε, ναι, υπάρχει Πόλις.  Η Πόλις δεν υπάρχει χωρίς εφαρμοσμένο πολιτικό Ιδεώδες. Μια πόλη που κυβερνάται με τη βία ή από μια ανθρώπινη ομάδα χωρίς επαφή με τους νόμους της φύσης, δεν είναι Πόλις. Για να υπάρχει Πόλις, πρέπει η διάσταση του υπερβατικού να διαποτίζει τόσο την κοινωνία όσο και τις ανθρώπινες ανταλλαγές. 

Για τα μεταφυσικά και υλικά αγαθά

Από πλευράς φιλοσοφικού πολιτικού Ιδεώδους όπως προτείνεται από τους Έλληνες, οι Αναγεννησιακοί και κάποιοι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού, θέλοντας να αποφύγουν τη διαφθορά και την αταξία και ταυτόχρονα να πραγματοποιήσουν μια καλή υλική ανάπτυξη στην κοινωνία, έπρεπε να δώσουν προτεραιότητα στη παραγωγή μεταφυσικών αγαθών όπως είναι η δικαιοσύνη και η εκπαίδευση, τα οποία αν και μη υλικής τάξης είναι οι αιτίες που προκαλούν μια καλή ανάπτυξη της κοινότητας.

Το φιλοσοφικό ιδεώδες επιδιώκει την αναζήτηση του Καλού, αρχή των υπερβατικών αγαθών ή μεταφυσικών πραγμάτων τα οποία στο πολιτικό ιδεώδες είναι η δικαιοσύνη και η εκπαίδευση. Αυτά παράγουν διαδοχικά υλικά αποτελέσματα όπως - ανάμεσα σε άλλα -  κοινωνική αρμονία, καλή οικονομία και βιομηχανική ανάπτυξη. Για να μπορέσει το πολιτικό ιδεώδες να πραγματωθεί από τα άτομα, χρειάζεται μια ενεργός δημόσια ζωή και μια ιδιωτική ζωή βασισμένη στην πρακτική εφαρμογή της αρετής. 

Για τον Σωκράτη και τους συνεχιστές του, τα αγαθά χωρίζονται σε ανώτερα και περιστασιακά:

- τα περιστασιακά αγαθά χωρίζονται σε αγαθά εξάρτησης, που σήμερα θα μπορούσαμε να τα ονομάσουμε καταναλωτικά αγαθά, τα οποία έχουν αξία μόνο ως εργαλεία και από τα οποία μπορούμε να παραιτηθούμε αν είναι ανάγκη, και τα δευτερεύοντα αγαθά, όπως είναι η υγεία, τα πλούτη και η φυσική άνεση, που είναι καλά για τον άνθρωπο αλλά που χρειάζεται να χρησιμοποιούνται με σοφία, γιατί διαφορετικά μπορούν να χαθούν ή να φθαρούν. 

- τα ανώτερα αγαθά αποτελούνται από το υπέρτατο αγαθό της ευτυχίας, αυτό που κανείς δεν μπορεί να μας αφαιρέσει, και από τα ουσιαστικά αγαθά, που είναι οι αρετές ή τα ηθικά αγαθά. 

Από την άποψη αυτών των φιλοσόφων, για να δομήσει κανείς και να συντηρήσει μια κοινότητα που να αποβλέπει στο κοινό καλό, θα πρέπει το πρώτο καθήκον της κυβέρνησης και των πολιτών, να είναι η σταθερή παραγωγή μη υλικών αγαθών, μεταφυσικών, τα οποία δημιουργούν το πλαίσιο μιας υλικής επιτυχίας μέσω της δικαιοσύνης και της εντιμότητας. 

Σκοπός αυτών των φιλοσόφων ήταν να ενδυναμώσουν τις ανθρώπινες αξίες κατά προτεραιότητα, έτσι ώστε το άτομο - πολίτης, να εξαρτάται λιγότερο από τις πιέσεις του περιβάλλοντός που, να είναι λιγότερο επιρρεπές στη δημαγωγία και στα άμεσα συμφέροντα στην κοινωνική ζωή του, να μπορεί να δρα σαν ελεύθερος άνθρωπος, χωρίς δουλοπρέπεια.

Αν εξαρτάται μόνο από τα περιστασιακά υλικά που είναι από τη φύση τους εφήμερα, το άγχος να τα χάσει, διαταράσσει την κρίση του και την εσωτερική του ισορροπία, από την υπερβολική προσκόλληση ή εξάρτηση από τα υλικά αγαθά, την εξωτερική εμφάνιση ή τη γνώμη των άλλων. Χωρίς υπερβατική σκοπιμότητα, ο άνθρωπος τείνει σε μεγαλύτερη ηθική ευθραυστότητα και χάνει τις πεποιθήσεις του. 

Οι διακυμάνσεις της ψυχής οδηγούν στη φθορά του Κράτους

Οι αλλεπάλληλες ψυχικές διακυμάνσεις έχουν ως αποτέλεσμα να αποφεύγει ο άνθρωπος το φιλοσοφικό ιδεώδες του σοφού. Αυτές οι διακυμάνσεις προκαλούν τη βαθμιαία απόκρυψη που φιλοσοφικού ιδεώδους και απομακρύνουν τη φιλοσοφία από την πολιτική. Το αλυσοδέσιμο των ψυχικών διακυμάνσεων θα χωρίσει τα τρία ενιαία ιδεώδη μέχρι να τα εξαφανίσει. Χωρίς ιδεώδες οποιουδήποτε τύπου, ο άνθρωπος παύει να δραστηριοποιείται και το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι το τώρα, το οποίο επιδιώκει να διατηρήσει και γίνεται ανίκανος για υπέρβαση ή  για να νικήσει τις αντιξοότητες, αυξάνοντας την ηθική του ευθραυστότητα. 

Ο Πλάτωνας μιλάει για τους τέσσερις τρόπους διακύμανσης της Ψυχής ή για τα πάθη, τα οποία οδηγούν τον άνθρωπο στη δουλοπρέπεια και την τυραννία (που σήμερα ονομάζουμε ολοκληρωτισμό). Σύμφωνα δε τον φιλόσοφο, αυτές οι διακυμάνσεις προέρχονται από την απώλεια της φιλοσοφικής διάστασης ή του άξονα στους τρόπους συμπεριφοράς του ατόμου και του Κράτους. Οι διακυμάνσεις της Ψυχής θολώνουν την αντίληψη του Φιλοσοφικού Ιδεώδους ως μητέρας όλων των Ιδεωδών και αποσπούν σταδιακά το φιλοσοφικό ιδεώδες από το πολιτικό και αυτό το τελευταίο από το ιδιωτικό (προσωπικό). 

Η πρώτη διακύμανση της ψυχής είναι η ζήλεια, που συνίστανται στο να θεωρεί κανείς άδικη την κοινωνική θέση ή τα πλεονεκτήματα που έχουν οι άλλοι. Οι ζήλειες οδηγούν στο να επιθυμεί κανείς να αποκτήσει την ίδια ηθική ή ιεραρχική θέση με τον διπλανό του χωρίς να έχει τη δύναμη να φθάσει στο επίπεδό του. Δεν δέχονται τον ίδιο νόμο για όλους, επιδιώκουν να δημιουργήσουν ή να επιβάλλουν με τη βία ειδικούς νόμους που να τους συμφέρουν προκαλώντας τη φθορά των Ατόμων και των δικαιωμάτων με την αναζήτηση ειδικών προνομίων. H τιμή φθείρεται με την αναζήτηση των τιμών. Και βέβαια δεν αναζητείται αυτό που είναι δίκαιο, παρά η εξωτερική όψη των τιμών και που πλούτου, κάτι που να μπορεί να κατέχεται αποκλειστικά. 

Αυτό οδηγεί σε άλλη διακύμανση που είναι η φιλαργυρία, η οποία γεννιέται από την απληστία. Επιθυμεί κανείς διακαώς τον πλουτισμό και την απόκτηση της ηθικής και υλικής περιουσίας των άλλων. Όλα του φαίνονται λίγα και ψάχνει πάντα άλλοι να πληρώσουν, υλικά ή ηθικά, γι’ αυτόν. Ο Πλάτωνας αναφέρει τον κίνδυνο της κοινωνικής διάσπασης λόγω της επικράτησης της φιλαργυρίας, η οποία δημιουργεί μια διπλή κοινωνία πλουσίων και φτωχών που συνωμοτούν διαρκώς οι μεν εναντίον των δε. 

Όπως το κοινό καλό γίνεται μια πολύ αφηρημένη ιδέα, χωρίς να έχει προφανώς καμία συγκεκριμένη εφαρμογή στην κοινωνία, και από την άλλη μεριά τα προσωπικά συμφέροντα κυριαρχούν πάνω στο γενικό συμφέρον, φθάνουμε σε μια νέα διακύμανση που είναι η απόρριψη κάθε υποχρέωσης ή η έλλειψη δέσμευσης. Ο Πλάτων το ονόμαζε αυτό «λανθασμένη ελευθερία», δηλ. το να αναζητάει κανείς αυτό που του είναι ευχάριστο και όχι το αναγκαίο, χωρίς να δέχεται οποιουδήποτε τύπου υποχρεώσεις, αυτό που επινοεί η κοινωνική διάλυση και συνεπώς το ξεχείλισμα των παθών στις σχέσεις. Η υπερβολή του πάθους προκαλεί σπατάλη ενέργειας. 

Οι τρεις πρώτες διακυμάνσεις συνδυασμένες, οι ζήλειες, η φιλαργυρία και η έλλειψη δέσμευσης, οδηγούν στην τέταρτη διακύμανση της ψυχής που είναι η δουλοπρέπεια, δηλ. μια πλήρης ηθική ευθραυστότητα που οδηγεί στην αποδοχή της εξουσίας της δύναμης πάνω στο Νόμο, επιτρέποντας στον τρόμο να εγκατασταθεί σαν τρόπος διακυβέρνησης και ζωής. Ο άνθρωπος δέχεται να χάσει την αξιοπρέπειά του. Το ένστικτο συντήρησης του σώματος κυριαρχεί πάνω στο ένστικτο διατήρησης της ψυχής. 

Τα ολοκληρωτικά συστήματα έχουν αποδείξει ότι γνωρίζουν τη δυναμική της διακύμανσης της ψυχής την οποία αναφέρει ο Πλάτων, επειδή όλες οι στρατηγικές τους έκαναν τον άνθρωπο, μΥσω διαδοχικών εξαθλιώσεων, να δεχτεί την εξαθλίωση της δουλοπρέπειας. 

Η απώλεια της ηθικής ζωής και το ενδιαφέρον για άμεσα αποτελέσματα υλικής τάξης χωρίς να μεριμνά κανείς για τις μεταφυσικές αιτίες όπως η δικαιοσύνη και η εκπαίδευση, μπορεί να οδηγήσει στην εκμετάλλευση των ανθρώπινων αδυναμιών και ευθραυστοτήτων προκαλώντας στον άνθρωπο μεγαλύτερη εξάρτηση από την αναγκαία σε σχέση με το περιβάλλον. Αν το πολιτικό ιδεώδες περιορίζεται απλά στο στάνταρ ιδεώδες της υλικής ζωής με ισχυρή οικονομική σημασία: δηλ. καταναλωτικά αγαθά, χρηματιστηριακές αξίες, κλπ., τότε παρέχει μόνο υλικούς σκοπούς και κάνει να εξαρτώνται όλα από την υλική επιτυχία, δηλ. από τα εξωτερικά πράγματα. Τότε το έχειν ανατρέπει το Είναι, το επιφανειακό το ουσιώδες, το πρόσκαιρο το άχρονο. Αυτή είναι η αντιστροφή της σωκρατικής κλίμακας αγαθών.

Στον 20ο αιώνα, η απώλεια της φιλοσοφικής διάστασης έχει προκαλέσει ολοκληρωτικά καθεστώτα και ιδεολογίες, όπως το ναζισμό και τον μαρξιστικό σταλινισμό. 

Είναι καιρός να θυμηθούμε τον Έρασμο από το Ρότερνταμ που έλεγε: «Ζούμε σε καιρούς κατά τους οποίους το να μιλάει κανείς, κάνει το σώμα να κινδυνεύει, αλλά το να σιωπά, κάνει την ψυχή να κινδυνεύει». Η πρόκληση του 21ου αιώνα, θα είναι να καταφέρουμε να δημιουργήσουμε μια νέα ουμανιστική Αναγέννηση, ικανή να αναζωογονήσει την ιδέα του πολιτικού ιδεώδους, επιτυγχάνοντας ακόμη μια φορά την σύγκλιση του τριπλού ιδεώδους του σοφού, του πολίτη και του εσωτερικού ανθρώπου στο φως της φιλοσοφίας.

Fernando SCHWARZ

Διευθυντής της Ν.Α. στη Γαλλία

Σταυρός των Παρισίων σε Επιστήμες και Τέχνες